Orain dela aste pare bat Debagoieneko, Goitb telebistara gonbidatua izan nintzen Fukuximari buruz hitz egiteko. Motz geratu zen denbora eta, hori dela eta, así hemen duzue elkarrizketa horretan esan behar genuen guztia. Eta bukaeran aurkituko duzue elkarrizketaren bideoa. Mila Ester Goienako Arritxu Barruso kazetariari bere galderak hemen jartzeko baimena eman digulako.

Elkarrizketarekin hasi aurretik, gaiaren inguruko nire jarrera argitzea nahiko nuke.

Bi mila lagun hiltzen dira urtean auto istripuetan estatu mailan. Energia nuklearraren historian berriz, Andujarko uranio meategiko langileen artean jasotako kantzer kopuru igoera besterik ezin da lotu ziurtasunez energia horrekin. Hau da, askoz ere arriskutsuagoa de autoan ibiltzea zentral nuklearrak baino. Hegazkinekin gertatzen den antzekoa da. Autoak baino seguruagoak dira baina, akzidentea dagoenean, hildako kopurua askoz ere altuagoa da. Fukuximaren ostean, gainera, ziurtasun neurriak igo egingo dira eta zentralak orain baino seguruagoak izango dira.

Baina niri autoaren erabilera ebitatzea gustatuko litzaidakeen bezala, munduan zentral nuklearrik ez egotea nahi dut. Baina nola lotuko dugu hau? 2050erako kotxe guztiak elektrikoak izatea proposatu du Europa batasunak. Nondik aterako dugu energia hori? Central nuklearren desagerpena nahi badugu, energia aurrezten hasi behar gara, garraio publikoa bultzatu eta argi kutsaduraren aurkako neurri serioak hartu. Ez badugu horrelakorik egin nahi, ezin esan energia lobby baten nahia delako. Gure aukeraketa izango da.

Badoa elkarrizketa. Kontutan izan apirila hasieran izan zela eta testuinguru horretan ulertu behar dela.

Urte askotan isilean egon eta gero, orain berriro ere azaleratu da energia nuklearraren inguruko eztabaida. Japoniako Fukushimako zentral nuklearrean gertatutakoak, seguruenik, energia nuklearraren etorkizuna aldatu egingo du. Gaur energia nuklearraren inguruan hitz egingo dugu, eta Fukushiman gertatutakoa ulertzen ahaleginduko gara; izan ere asko eta asko dira gai honen inguruan jasotzen diren albisteak eta iristen den informazioa, baina gaian adituak ez garenez ba informazio hori ulertzea zaila egiten da askotan! Ia gaurko gure gonbidatuak apur bat laguntzen digun. Manu Arregi, Gabon eta ongi etorri!

1.- Ba gaurkotasunak agintzen du eta gaurkotasunetik hasiko gara. Egubakoitzean jakin genuen Fukushiman isuritako erradiazio partikulak atzeman zituztela Bilbon. Argi utzi behar da ez direla kaltegarriak ez osasunarentzat, ezta ingurumenarentzako ere….

Horrela da. Dagoeneko neurtegi sentikorrenak besterik ez dituzte partikula horiek detektatu eta maila arriskutsuetatik oso, oso azpitik daude. Sentikortasun horren adibide, komunikabide batzuetan kontatu dutena: orain dela urte batzuk Basurtoko ospitalekoek , behar bezala birziklatu gabe tratamendu erradiologikoan zegoen gaixo baten pañala basurara bota eta erraustegian erre egin zuten. Ba neurtegi horiek erradiazio hori ere detektatu zuten.

2.- Fukushimako erradioaktibitatea, beraz, mundu guztira zabalduko da, ezta? Arduratu egin behar gaitu horrek?

Ez. Oso neurgailu sentikorrak dira eta aurkitu duten erradiazioa oso, oso baxua da. Kaleko jendeak ez badi ere, gauza guztiak dira erradiaktibok. Garagardo litro batek 300 Bequerel (1 Bq = 1 desintegrazio/s) emititzen ditu. Batenbatekin egiten baduzu lo, zure ondoko gorputz horrek 5000 Bq emititzen ditu. Eta etxeko sukaldean edo portalean granitoa badugu, milioika Bequerelio emititzen du horrek. 0,001 mBq aurkitu dituzte. Ulertzeko, Anoetako estadioren tamainako bolumen batean desintegrazio bat segundoko aurkitu dute.

3.- Tira, ba oinarri oinarritik hasiko gara orain, lehen esan bezala ea gaurko elkarrizketa honek arazoa hobeto ulertzen laguntzen digun. Hasteko eta behin, zer da zentral nuklear batek egiten duena. Nola funtzionatzen du?

Nahiko erraza da ulertzea. Ikastolan ikur bereko kargak elkar aldaratzen dutela ikasi genuen. Nola dira ba orduan protoiak nukleoan Elkar aldaratzen badute? Ba protoiak oso gertu daudenean indar nuklearraren erakarpena agertzen delako, aldarapen elektrikoa baino handiagoa dena.

Pero claro, todo tiene un límite. Un núcleo de Uranio tiene 92 protones, por lo que el equilibrio es ya complicado.

Baina honek muga bat du. Uranio nukleoak 92 protoi dauzka eta oreka konplikatu batean aurkitzen da. Nukleo honek neutroi geldo bat absorbitzen badu, desorekatu eta apurtu egiten da. Beste bi nukleotan apurtzen da (erradiaktiboak) eta masaren zati bat energia bihurtzen da, Einsteinen formula famatua jarraituz: E = mc2. Horrez gain, 2 edo 3 neutroi emititzen dira. Hauek ondoko Uranio nukleotan sartzen badira, kate erreakzioa martxan da.

Praktikan hau ez da hain erraza, neutroiak azkarregi ateratzen direlako eta ura edo grafitoa erabiliz moteldu egin behar dira. Fisioa era deskontrolatu gabean egiten bada, bonba nuklearra dugu.

Behin energia dugula, prozesua beste zentral mota batzuetan jarraitzen denaren antzekoa da: bero honekin turbina batzuk mugitzen dira eta horrela elektrizitatea sortzen da.

4.- Asko entzun dugu Fukushimakoa Garoñako zentral nuklerraren bikia dela? Suposatzen dut mota ezberdinak egongo direla. Ze ezaugarri dituzte Fukushimak eta Garoñak?

Ba, zoritxarrez. Garoña Fukushima Daiichiko 1. unitatearen bikia da. Alde positiboan, hidrogenoaren lehenengo eztanda unitate honetan gertatu bazen ere errefrigeraziorik gabe denbora gehien egon dena izan bada ere, txikiena denez (bero gutxiago sortzen dute nukleoko elementu erradiaktiboek), hobeto eutsi zuen gero. Hala ere 6 atmosferatan dago erreaktorea eta igo egin da azken egunetan. Hidrogenoa sortzen ari denaren susmoa dute eta, hori dela eta, kezkatuta daude.

Hor ibai, Fukushimako U1 honen diseinua zorrotzagoa da lurrikarei dagokionez, Garoñan ez dagoelako horrelako lurrikara gogorrik izateko arriskurik. Garoñaren arriskurik larriena Ebro ibaiaren uholderen bat da.

Fukushima eta gero ziurtasun neurri bortitzagoak ezarriko dira. Garoñaren kasuan, kontutan izanda printzipioz epe motzera itxiko dela, ikusteko dago ezarriko diren edo ez.

Fukushima Daiichiko lau unitate famatuak. Eskuinetik hasita lehenengoa da Garoñako zentralaren bikia dena. Lauren arteko txikiena da.

5.- Eta zer da zehatz-mehatz Fukushiman gertatu dena. Nondik etorri da arazoa. Ze badirudi lurrikara ondo eutsi zuela, baina arazoak tsunamiarekin etorri zirela, ezta?

Hala da. Lurrikara gertatu zenean, kontrol barrak automatikoki sartuz iren erreaktorean, fisioa geratuz, barra hauek neutroiak absorbitzen dituztelako. Ez dago fisiorik beraz, baina errefrigeratzen jarraitu behar dugu, elementu erradiaktiboek beroa sortzen dutelako. Elektrizitaterik gabe geratu zen zentrala lurrikararen ondorioz baina diesel generadoreak martxan jarri eta errefrigeratzen jarraitu zuten. Horrela egon ziren ordu betez baina orduan tsunamia heldu eta generadore hauek pikutara joan ziren. Eta erreaktore nuklearren tenperatura igotzen hasi zen

6.- Hedabideetan askotan entzun dugu nukleo fusionatzeko arriskua zegoela behin eta berriz. Uste dut informazio okerra dela hau, ezta? Edo berandu datorrena, behintzat…

Momentu honetan, eta ura botatzen jarraitzen duten bitartean, ez dago nukleoaren fusio arriskurik. Argitu beharra dago fusio = urtu esan nahi duela kasu honetan. Nukleoaren urketa gertatu zen, lehenengo 24 ordutan gertatu zen, urketa partziala behintzat.

Lehen esan dugun bezala, errefrigeraziorik ez dagoenean tenperatura igotzen hasten da. 960ºtara heltzen denean, zirkonioaren oxidazioa hasten da (oxidazio motela). Zirkonioak urari oxigenoa tomoa kentzen dio eta hidrogenoa aske gelditzen da. Oxidazio honek beroa ematen du eta tenperaturak gora egiten du berri zere. 1280ºtara heltzen denean, oxidazioa oso biolentoa da eta hidrogeno asko askatzen da. Hidrogenoa %4 proportziora heltzen denean, eztanda egiten d uberak bakarrik.

Tenperatura 1800ºCtara heltzen bada, zirkonioa urtu eta erregaiaren pastillak erori egiten dira. 2700º behar dira erregai hau urtzeko. Eta badirudi, partzialki ez bada ere, urtu egin dela.

Fukushima U1 eta Garoña bezalako zentral nuklear baten eskema. Begiratu non dauden erregaiaren piszinak, goi partean eta behe aldeko toroa (donut itxurako hori)

7.- Arazoa urarekin dago ezta? Oso radioaktibitate maila altua du zentralean dagoen urak… Zer egingo dute horrekin?

Bai, hori da orain dagoen arazorik larriena. 2. unitarearen toroa (donuta) apurtuta dagoela dirudi (errefrigeraziorako erabiltzen da) eta hortik zetorren orain moztu duten ur jarioa. Hori da momentuz gertatu den arazorik larriena, ur hori oso radiaktiboa zelako. Eta 7 tona/ordukoa zen jarioa. Komunikabideetan aipatu diren eta nahita askatu dituzten 11 500 tona horiek 5 eta 6. erreaktoretatik datoz. Hango piszinatan zegoen ura da. Arriskutsua, baina ez bestea beste. Tokia behar zuten ura gordetzeko eta erabaki hori hartu dute. Ikusteko dago erabaki zuzena izan den. Baina gertuko itsasorako arazo larria da.

Horrelako zentral nuklear baten “bihotza”. Ikusi hor behean dagoen “donut” itxura duen horretan

8.- Eta erradioaktibitate kopuruen inguruan ere galdetu nahi dizugu. Datu asko entzuten ditugu, baina, datu horien irakurketa egiten ez dakigu. Zein da gutxi gorabehera gaur egun ebakuatuta dauden 20 kilometro horietan erradioaktibitate maila, eta zer esan nahi du horrek?

Ez dakigu oso garbi zein mailatan dagoen erradiaktibitatea ebakuatu duten zonaldean. Datuak jasotzen ditugu komunikabideen bitartez, baina puntu konkretu batean neurtutako maximoak izan ahal dira. Zorionez eta emisio erradiaktibo gehiago ez badago, maila behera doa eta jaisten jarraituko du. Iodo erradiaktiboa 9 egunetan erdi-desintegratzen da eta nahiko azkar desagertzen joaten da. Zesioarena larriagoa da 40 urte behar dituelako

3. unitatea. Zirkulu gorrian, ihes egiten ari den ur baporea. Hor da erregaiaren piszina. Albiste ona piszina osorik dagoela da.

9.- Eta pasa den astean beste elementu gehitu zitzaion horri guztiari. Plutonioa detektatu zutela zentral nuklearrean? Nondik dator plutonio hori, eta zer esan nahi du horrek?
Plutonioa naturan ez dagoen elementu kimikoa da. Zentraletan erabiltzen den uranioaren %5ª da U235. Beste guztia U238 da, ez fisionablea. Baina fisioan askatzen diren neutroiak U238ak absorbitzen baditu, desintegratu egiten da eta Plutonioa ematen du. Plutonio hori U3an erabiltzen da, baina berez erreaktore guztietan dago eta ez horretan bakarrik.

Hau del aeta ez dute nahi nazioarteko herrialde batzuk Iranek zentral nuklearrak izatea. Zentralak badituzu, plutonioa sortzen duzu eta hori bonbak egiteko erabili ahal duzu.

Oso arriskutsua da plutonioa osasunarentzat alfa partikula energetikoak botatzen dituelako. Alde ona zera da: folio batekin ere geratu ahal duzula. Plutonio bloke baten gainean eseri ahal gara arriskurik gabe. Non dago orduan arriskua: gure organismoan sartzen bada, arnasketaren edota janarien bidez. Kasu horretan letala da.

Dena den, nahiko kontzentrazio baxuan aurkitu dute eta kasu batzuetan ez dakite oraingoa den edota 60ko hamarkadan egin ziren eztanda nuklearren arrastoak diren.

10.- Eta Fukushimako zentralean lanean diharduten langileekin zer gertatzen da. Heroiak direla esaten da. Zenbateraino ari dira arriskuan ipintzen? Hedabideetan irakurri dugu misio suizida bat dela…

Gauzak ez dira lehenengo egunetan pintatu ziren bezain ilunak. Ez dira kamikazeak, esan den bezala. Hau ez da Chernobyl. Asko zere larriago azen akzidentea han. Erradiazioa ez zen 1000 milisievertekoa puntu konkretu batzuetan, 120.000tik gorakoa baizik. Eta Stalingradon bezala gelditzen saiatu ziren: behar ziren guztiak hiltzera bidaliz. Arriskuak onartzen ari dira Japonian baina ez bizia arriskuan jartzeko beste.

Honen harira, gure zentral nuklearren inguruan mobilizazioak daudenean, hango langileekin sartzen dira. Ez dugu horrelakorik egin behar, beraiek ez direlako ezerren errudun, gure agintariak baizik. Eta egunen batean zerbait gertatzen bada zentraletan, kontutan izan behar dugu beraiek izango direla gure heroiak. Ez dugu hori ahaztu behar.

DATUAK: (Apirilak 4ko datu ofizialak: 21 langilek jaso dute 100 mSv baino gehiago. Jasotako handiena bi langilek hankatan jaso dutena da, 180 mSv, ur erradiaktiboaren gainean ibili zirelako)

11.- Hedabideak aipatu ditugu elkarrizketa honetan behin eta berriz. Nola ikusten duzu hedabideak egiten ari diren lana? Ematen ari diren informazioa?

Interneten dago, gaur egun, edozein gai zientifikoaren informaziorik zehatzena. Beste komunikabideetan sensatzionalismoarekiko joera dago. Zenbat eta okerrago hobe, kazetari batzuentzat. Oso informazio okerrak eman dira.

Komunikabideetan agertu diren adituek ere, hanka-sartze ugari egin dituzte. Oso gai konkretua eta espezializatua da energia nuklearrarena. Fisikan katedraduna dena guztiari buruz jakin behar duela uste dugu baina, ez bada behar bezala informatzen, ez da horrela, inondik inora. Eta tontakeri handienak esateko gai da, gertatu den bezala. Guzti honen inguruan hitz egiteko pertsona egokienak ingeniari nuklearrak dira-

12.- Hedabideek informazioa puztu eta dramatizatu duten arren, baina, larria da Fukushiman gertatu dena, ezta?

Oso, oso larria. Eta, zoritxarrez, ez dute oraindik kontrolpean. Inoiz izan den istripu nuklear larriena, zalantzarik gabe Chernobyl izan da (1986ko apirilak 26). Ziurtasun froga bat egiten ari zirela, erreaktorearen kontrola galdu eta eztanda egin zuen, material erradiaktiboak 10 km inguruko altuerara bidaliz. Hauts bihurtutako materiala, oso erraz zabaltzen dena. Gauzak okertzeko, jendea ez zuten ingurutik atera bi egun pasa arte. Eta Kiev bezalako hirietan (100 kmtara) ez ziren beharrezko neurriak hartu. Jende askok jaso zuen oso erradiazio dosi handiak. Horrelakorik ezin da gertatu gure erreaktoretan. Ezin da gurean fisioa deskontrolatu.

Three Mile Islanden, Harrisburg USA (1979), Fukushiman bezala errefrigerazio sistemak kale egin eta nukleoa urtu egin zen. Eztandak murristeko, hidrogenoa askatu zuten, erradiazioarekin batera. Izan ziren hidrogeno eztanda batzuk, baina kontenzioak eutsi egin zuen.

Fukushimakoa, beraz, inoiz izan den bigarren istripu nuklear larriena da.

13.- Eta elkarrizketaren hasieran esan dugu moduan honek energia nuklearren eztabaida piztu arazi du berriro ere, nola ikusten duzu energia nuklearraren etorkizuna?

Ez dago jakiterik etorkizunak zer ekarriko digun. Istripu hau gertatu baino hiru aste lehenago Espainiako kongresuak zentral nuklearren iraupenaren 40 urtetako muga bertan behera utz izuen, 60 urterarteko luzapenari ate bat irekiz. Ez dut uste orain hori posible izango denik.

Aldaketak ekarriko ditu honek, ziurtasun neurri pasibo gehiago jarriz, adibidez. Hau da, elektrizitaterik gabe gelditzen badira ere martxan jarraituko zutenak.

Zentral nuklearren amaiera da? Saila da esatea, politikoen esku daudelako erabaki horiek. Eta hirrengo hauteskundeei begira mugitzen dira politikoak. Auskalo nondik jotzen dute.

14.- Fukushimakoak luze joko du ezta?

Prioridadea erradiazioa kontrolatzea da. Erradiazio gehiago ateratzen ez denean, inguruko lurra garbituko dute, ahali keta azkarren ebakuatutako jende abere etzera itzultzeko. Ez dago jakiterik noiz gertatuk oden hori.

Luze joko duena zentralaren itxiera izango da. Harrisburgen istripua gertatu etab i urtera sartuz iren lehenengo aldiz robotak erreaktorean. Eta lanak beste 8 urtez luzatu ziren. Luze joango da, beraz. Oso luze.

Honaino elkarrizketa. Eta hemen duzue bideoa. Ez dugu hainbeste gauza esaten, motz geratu zelako denbora, baina tira. Hurrengoak hobe.